Kościół farny św. Mateusza Apostoła i Ewangelisty w Nowem

Kościół pod wezwaniem św. Mateusza Apostoła i Ewangelisty to główny zabytek w malowniczym Nowem. Świątynia powstała w połowie XIV w. Chociaż na przestrzeni wieków była wielokrotnie przebudowywana, w pełni zachowała swój średniowieczny charakter. Przechadzając się pod jego strzelistymi, gotyckimi sklepieniami, warto obejrzeć m.in. cenne malowidła ścienne z XIV i XV w. Z zabytkowych polichromii nieruchomym wzrokiem spoglądają na nas święci, postaci biblijne i symboliczne. Malowidła odkryto i zabezpieczono dopiero w 1913 r. – przy zbijaniu starych tynków. W okresie tym fara przeszła gruntowną przebudowę według projektu berlińskiego architekta, Bäckera. Dodano wtedy północną nawę boczną oraz zachodnią część kościoła. Sylwetka świątyni, mimo tych ingerencji, zachowała jednak swój gotycki charakter i do dzisiaj stanowi charakterystyczny element panoramy miasta, nadając jej szczególny urok. Schodkowe przypory i wysmukłe, ostrołukowe okna stanowią o urodzie budowli, jednak główną ozdobą zewnętrzną kościoła są trzy szczyty – według historyków sztuki stanowiące jedno z najwybitniejszych osiągnięć architektury gotyckiej na terenie Polski północnej. Pierwszy ze szczytów – prezbiterialny – jest podzielony fryzami arkadowymi na trzy kondygnacje, zwieńczony sygnaturką szczyt wschodni zdobią ostrołukowe wnęki, a szczyt zachodni urozmaicają ustawione ukośnie pilastry.
Kościół jest usytuowany w północno-zachodniej części miasta, w sąsiedztwie dawnej linii murów miejskich. Po zwiedzeniu świątyni warto obejrzeć pozostałości tych imponujących nowskich obwarowań, pochodzących z czasów krzyżackich. Średniowieczni flisacy, zbliżający się do położonego na skarpie Nowego, już z daleka widzieli ceglane mury, w których linii umieszczono cztery bramy, trzy furty oraz szesnaście wież obronnych. Przy farze usytuowana była m.in. Baszta Katownicza, pełniąca funkcję więzienia. Do dzisiaj zachował się dość długi ciąg obwarowań – ok. 500 metrów od bramy Rybackiej przy farze, po bramę Grudziądzką przy ul . Kościuszki, a także fragmenty 13 wież.